aWaris kulturuli Zeglebi

aWara saqarTvelos erT_erTi ulamazesi da uZvelesi istoriuli kuTxea saqarTvelos samxreT_dasavleT nawilSi, Sua zRvis sanapiroze, administraciuli centria baTumi. aWaras CrdiloeTiT guria, aRmosavleTiT_ axalcixe, samxreTiT_ karCxalis qedi, dasavleTiT ki arsianis mTa esazRvreba.

აჭარა, როგორც ერთიანი საქართველოს ძირითადი შემადგენელი ნაწილი, მრავალფეროვანი წარსულის მქონე ისტორიულ-გეოგრაფიული კუთხეა. აქ მოპოვებულიარქეოლოგიური მასალა გვაფიქრებინებს, რომ ეს რეგიონი ქვის ხანიდან არისდასახლებული. ნეოლითის ეპოქიდან მოყოლებული, მდინარე ჭოროხის აუზი ჯერბრინჯაოს, შემდგომ კი რკინის მეტალურგიის ერთ-ერთი მძლავრი კერა გახდა. აჭარასკარგად იცნობდა ანტიკური სამყარო, რომელსაც აქტიური ურთიერთობა ჰქონდა კოლხეთისსამეფოსთან, რასაც არგონავტების საყოველთაოდ ცნობილი მითიც მოწმობს. საუბარია იმკოლხეთზე, რომელსაც მთელი მსოფლიო მეფე აიეტისა და მისი ქალიშვილის, მედეასსამშობლოდ, ლეგენდარული ოქროს საწმისის ქვეყანად მოიხსენიებს. აჭარა ნაწილი იყოსაქართველოს ამ ტერიტორიაზე ერთ-ერთი პირველი სახელმწიფო წარმონაქმნისა, რომელსაც `კოლხა~ ეწოდებოდა.

აჭარა, როგორც ქართლის სამეფოს ნაწილი, ქართულ მატიანეში პირველად III საუკუნისდამდეგს მოიხსენიება. ეს ცნობა ეკუთვნის IX საუკუნის ავტორს ლეონტი მროველს. მოგვითხრობს რა ფარნავაზ მეფის მიერ ქართლის სამეფოს პოლიტიკურ-ადმინისტრაციულმოწყობაზე, ის აღნიშნავს, რომ მეფემ "მეექუსე გაგზავნა ოძრხის ერისთავად, და მისცატასისკარიდან ვიდრე არსიანამდის, ნოსტის თავთაგან ზღვამდის, რომელ არს სამცხე დააჭარა".

adamianis materialuri Senamoqmedi uxvadaa mimobneuli dedamiwis zedapirze da dafarulia mis wiaRSi. erTica da meorec, iqneba es cixe_ simagre, eklesia, xidi, Sromis iaraRebi Tu sxva Zeglebi, Zvirfas cnobebs Seicavs gardasul droTa cxovrebis Sesacnob_Sesaswavlad.

aWara materialuri kulturis ZeglebiT sakmaod mdidari mxarea. Aam ZeglebiT ara erTi mecnieri dainteresebula Zveladac da Cvens droSic, zogs gakvriT, zogierTsac specialurad Seuswavlia esa Tu is Zegli, magram saTanado mecnieruli siRrmiT gamokvleuli Zegli jerjerobiT mainc friad mcirea, gamosakvleli ki_bevri.

gTavazobT aWaris zogierTi RirsSesaniSnavi Zeglis istorias.

Ggonio didi xania ipyrobs mkvlevarTa yuradRebas. misi Seswavlis istoria jer kidev vaxuSti bagrationidan( XVIIIs) iwyeba. aq Catarebuli arqeologiuri gaTxrebis Sedegad aRmoCenili masalebis safuZvelze SegviZlia vivaraudoT, rom cixis asaki Zv.welTaRricvxis II_I saukuneebis qvemoT aRar modis. gonio rTuli nagebobaa Tavis minaSen_danaSenebiTa da sxva. ubralo damkvirvebelsac ar darCeba SeumCneveli, rom cixes droTa ganmavlobaSi araerTi aRdgena_restavracia ganucdia. galavnis kedlebSi aSkarad gamoiyofa mSeneblobis ramdenime fena.maTgan uZvelesia sworxazovani nawyobi didi da faqizad gaTlili kvadrebi, xolo uaxloesi_ kedlebis zemo riyis qvis fena( uswormasworo wyoba). es ukanaskneli XVIs_is SuaxanebiT TariRdeba, rodesac, rogorc wyaroebi gvamcnoben, osmalebma ,,aRaSenes”(e.i. daaSenes) axlad mitacebuli gonio.

aqve aris bizantiuri epoqis(VI_VIIss) naSenobaTa fena. garkveuli sarestracio samuSaobebi unda Catarebuliyo gonioSi genuelTa yofnis xanaSic(XIII_XIVss). am ukanasknelT rom aq mSenebloba uwarmoebiaT, amas adasturebs is gadmocemac, romelic am cixis ,,aSenebas” genuelebs miawers. amave TvalsazrisiT sagulisxmoa isic, rom TviT saxelwodeba gonio saxenacvali formaa genua_si.

Tavisi Zveli feniT (Tarazuli wyoba, faqizad Tlili qvebi) gonios cixis gverdiT dgeba sofel gvaras cixe (baTumis r).

es cixe mdebareobs md. Woroxisa da maWaxlis SesayarSi, serze, romlis simaRle maWaxlis donidan 50m_mdea. mas ukavia daaxloebiT 150 kv.m teritoria. cixis CrdiloeTiT da aRmosavleTiT aris mcire movakeba, xolo danarCeni mxare miuvalia. cixe mozRudulia galavniT_ SemorCenili kedlebis simaRle 3_6 metramdea.cixe ovaluri formisaa. misi interieri Zlieraa dazianebuli, kedlebi Caqceulia, dafarulia mcenareulobiTa da nayari miwiT.

samxreTi mxare yvelaze sainteresoa. aq aris Wa. masze midgmulia samkuTxa nageboba, romlis qveS moTavsebulia patara saTavso, Semdeg_ arawesieri oTxkuTxa formis saTavso. Misgan SemorCenilia sxva saTacsos mxolod sawyisi kedlebi, xolo samxreTiT_ ovaluri formis nageboba.

Wa kargadaa Semonaxuli. winaT igi, etyoba, sakmaod Rrma yofila, amJamad mniSvnelovnad amovsebulia miwiT, qvebiT da foTlebiT. misi siRrmea 2.80m, diametri_0.75m. Signidan mobaTqaSebulia kiriT.

wyali cixis maxloblad ar moipoveba,_safiqrebelia, maWaxlidan amohqondaT.

cixis teritoriaze Cndeba keramikis fragmentebi. maTi umravlesoba kramitisa da qvevrebis natexebia (gviandeli xanisa).

perta_qajeTis cixe. (mdebareobs cixisZirSi). petra am cixis_qalaqis bizantiuri saxelwodebaa, xolo ,,qajeTis cixe”_qarTuli.

petra_qajeTma didi xania miipyro mkvlevarTa yuradReba. gasuli saukunis 30_iani wlebidan mokidebuli dRemde am cixe_qalaqis Tavgadasavali DistorikosTa cxoveli ganxilvis sagania.

bizantielTa mier didi cixe_qalaqis agebamde, aw lazTa mcire simagre yofila, magram misi kvali aRar SeiniSneba.

petre_qajeTma bizantiur xanaSi didi roli iTamaSa dasavleT saqarTvelos politikur cxovrebaSi.

marTalia, egrisSi bizantielTa Zlevamosilebis aRsasrulTan erTad Caesvena petra_qajeTis brwyinvalebac, magram saTanado mniSvnelobas moklebuli arc momdevno xanaSi iyo.

sxalTis taZari. legendis Tanaxmad, im adgilas, sadac sxalTis taZaria aSenebuli, veeberTela msxlis xe mdgara. mis momWrelebs bevri faTeraki gadaxdeniaT. msxalTanaa dakavSirebuli taZris saxelic.

Aam taZris asakis gansazRvra mravalma mkvlevarma scada. zogi mas X_XIIsaukuneebis Zeglad miiCnevda, zogierTic XI saukunisad Tvlida. sxva kidev mas XIII saukunis SuaxanebiT aTariRebda, magram sabolood SeTanxmdnen, rom sxalTa XII saukunis Zeglia. mis mSeneblad erisTav_abuseriZeni iTvlebian. sxalTis mTavari taZari didi zomis darbazuli nagebobaa, romelsac samxreTi da dasavleTi mxridan midgmuli hqonia karibWeebi. amJamad erTi maTganis mxolod TaRovani Sesasvlelia Semonaxuli, meore ki karga xania dangreulia. amas garda, taZars CrdiloeTidan hqonia minaSeni, rasac misi kedlebis kvali mowmobs. Zegli Cvenamde zlier dazianebuli saxiT aris moRweuli, kedlebis udides nawils Camoclili aqvs sapire qva, mZime dazianebis daRi azis CrdiloeTisa da aRmosavleTis fasadebs. arc SigniTa mopirkeTebuli kedlebi Semonaxula dazianebis gareSe. gansakuTrebiT aklia kedlebi qvemo nawilSi.

taZars araerTi SekeTeba_restavraciiis kvali emCneva. taZris aRmosavleT nawilSi aRmoCenilia asomTavruli warwera ,,R(merT)o ieso, S(emiwyal)e n(ikoloz)i.”es pirovneba sxalTis erT_erTi sasuliero moRvawe unda iyos.

qarTuli xuroTmoZRvrebis erTi arsebiTi niSani, SenobaTa da kompleqsTa garemosTan Segueba_Sexamebaa. sxalTis taZaric adasturebs amas. mxilvelno, nu daizarebT da mxolod erTi mxridan nu SexedavT mas: gaxedeT mas mdinaris piridan, maRlidan, xeobis siRrmidan, yinCaulidan, wablanidan, ganCianidan, sawkrialidan... mxolod maSin igrZnobT mis namdvil xiblsa da sidiades.

Txilvanis eklesia. saintereso asomTavruli warweriani qva napovnia agreTve sofel Txilvanis naeklesiarze (inaxeba aWaris saxelmwifo muzeumSi). Rogorc am warweridan Cans es eklesia iovane maxareblis saxelze yofila aSenebuli. etyoba, am eklesiis aSeneba hqonda mxedvelobaSi mweral abuseriZe tbels(XIIIs), rodesac Tavisi dis, vanen diofalT_diofalis Sesaxeb 1233w.werda, rom man ,,eklesiai aRaSena wmidisa iovane maxareblisai, samkvidrebeli Cueni, da aRavso sawyauli keTili’’.

vernevis eklesia. am eklesiis nangrevebSi erTi sayuradRebo CuqurTmiani da warweriani qva, romelic saydris Sesasvlelis zRudari unda iyos. Warwera paleografiuli TaviseburebebiT XII_XIII ss_iT TariRdeba. igi ixsenebs erisTavT erisTavebs grigols, abusers, giorgis, mirians da sxva.

xsenebul pirTa adgili aWaris erisTavT genealogiaSi jerjerobiT garkveuli ar aris, magram warweris paleografiuli analizze damyarebuli TariRi, vernevis eklesiis asaksac gvatyobinebs.

aWaraSi moipoveba gviani saukuneebis cixe_simagreebi.

pirveli cixe, romelic qvemodan mimavals xvdeba, es aris civasulas cixe. igi mdebareobs agaris Relesa da aWaris wylis SesayarSi. cixes strategiuli mdebareoba aqvs. misadgomi mxolod Crdilo_dasavleTidan, viwro bilikiTaa SesaZlebeli.

cixe agebulia kldeze. klde jer dabldeba, Semdeg mkveTrad maRldeba. swored amaRlebaze aris daSenebuli cixis koSki. koSki cixis kompoziciis yvelaze mTavar elements Seadgens. am koSkidan reliefi kvlav terasebad dabldeba, romelsac Casdevs cixis zrudis kedlebi.

koSki warmoadgens ovaluri formis nagebobas. mas Crdilo da samxreT nawilSi SemorCenili aqvs galavnis naSTi. galavanSi orive mxares sakmaod didi zomis xvrelebia datanebuli, romlis daniSnulebac gaurkvevelia.

cixe nagebia qviTkiriT. qvebi fleTilia, wyoba_uswormasworo, rac cixis gviandelobas mowmobs. Cixe SeiZleba daTariRdes XVI_XVII saukuniT.

gulebis cixe. patara, magram lamazad nagebi cixe Semonaxulia sofel gulebis Tavze( sawumpis mTa). igi agebulia maRal kldeze, romelic gulebs 3_4 km_iT Soravs. mas erTaderTi viwro misasvleli aqvs dasavleTis mxridan.

gulebis cixe marjve adgilas mdebareobs. aqedan mxedvelobis areSi eqceva vrceli teritoria. erTis mxriv dandalomde, meores mxriv SavSeTis qedamde da aWariswylis gamoRma zendidis seramde. igi, etyoba, am teritoriaze sabatonod iyo aSenebuli.

mSeneblobis teqnikiT (fleTili qvebi areuli wyobiT) da Semonaxuli cnobis safuZvelze igi XVI saukuniT TariRdeba.

baTumis botanikuri baRi mdebareobs baTumis Crdilo_armosavleTiT 9 kilometris manZilze, Tbili, naleqiani da yovelgvari bunebrivi pirobebiT Semkul_Sezavebuli mwvane koncxis midamoebSi.

gagaocebT baTumis botanikuri baRi_romeli qveynidan Semotanili mcenare ar xarobs aq.

subtropikuli mcenareebiT dafarul aWaras ,,walkots’’ uwodeben.

soflis berijacebs rom hkiTxoT, getyvian, aq dil_dilaobiT mze pirs ibanda. mzis pirnabanaze amovida Turinjebi, narinjebi, palmebi da ase iqca aWara walkotado.

narinji da Turinji CvenTan Semotanilia CineTidan da indoeTidan im periodSi, roca saqarTvelo aRmosavleT aziisa da evropis qveynebis SemaerTebeli xidi iyo.

erTi pirvelTagani, vinc am kuTxiT esoden daintresebuli iyo, gaxldaT cnobili rusi swavluli andria nikolozis Ze krasnovi. man didi msgavseba dainaxa dasavleT saqarTvelosa da zogierTi qveynis, kerZod, iaponiis bunebas Soris. wlebis ganmavlobaSi warmoebulma dakvirvebebma daarwmuna igi, rom saqarTveloSi SeiZleboda am tropikuli qveynebis subtropikuli floris mcenareTa umetesi nawilis aklimatizacia da miznad daisaxa baTumis botanikuri baRis daarseba. misi azriT, am baRSi Segrovdeboda mTeli msoflios teniani subtropikebis Zvirfasi mcenareebi, gavrceldeboda soflis meurneobaSi baRebisa da parkebis mosawyobad. ase daibada baTumis botanikuri baRi da sul raRac ori_sami wlis ganmavlobaSi mwvane koncxi zRaprul kuTxed iqca.

krasnovTan erTad baTumis botanikuri baRis daarsebaSi didi Rvawli miuZRvis saxelganTqmul mebaRes, iason gordezians, romelic bavSvobidanve iyo gatacebuli mebaReobiT. ZlivsZlivobiT Seagrova fuli da 1908 wels parizis sasoflo_sameurneo institutSi moewyo. man imogzaura msoflios sxvadasxva qveynebSi da swavlobda mcenareebis bunebas. misma gamocdilebam da marjvenam bevri ram SesZina bunebis SesaniSnav qmnilebas_baTumis botanikur baRs.

baTumis botanikur baRSi 2500 saxis mcenareze metia. maT Soris_mravali unikaluri da Zvirfasi xe. baTumis botanikuri baRi mTels msoflioSia cnobili da mas dedamiwis TiTqmis yoveli kuTxidan yovelwliurad 100 aTasamde kaci aTvalierebs.

baTumis botanikur baRSi modis uamravi baraTi, romelSic baTumel megobrebs madlobas uZRvnian samSobloSi dabrunebuli turistebi. isini iwerebian, rom maTi mexsierebidan mTeli sisocxlis manZilze ar gaqreba am didebuli sanaxaobiT miRebuli STabeWdileba...

ara marto botanikuri baRi, aramed sxva RirsSesaniSnaobebic , am kuTxis mcxovrebTa saamayo kredoa...

1.…

2.
3.